Każdy z nas hodowców ptaków egzotycznych – zakładam, że nie tylko – zapewne wielokrotnie zastanawiał się jakie ptaki rodzime występują obok nas, czy przylatują do nas? A może pojawiają się tylko na krótki okres. Czym się żywią? Czy i kiedy przystępują do lęgów? Czy jesteśmy je wstanie rozróżnić? Jakie posiadają cechy? Czy młode pozostają u nas, czy odlatują na zimę? Na te i na wiele innych pytań postaramy się odpowiedzieć, aby zaspokoić ciekawość ptasiego świata z naszego najbliższego otoczenia.
Wśród interesującej nas części występujących na terenie naszego kraju gatunków ptaków, są ptaki lęgowe oraz te, które pojawiają się u nas bardziej lub mniej regularnie poza okresem lęgowym. Ptaki lęgowe należą do gatunków wędrownych. Okres lęgów odbywają na terenie Polski, zaś po wyprowadzeniu młodych udają się na zimowiska albo do krajów południowo-zachodniej Europy, albo poza Morze Śródziemne w głąb Afryki. Ptaki lęgowe stanowią blisko połowę wśród występujących u nas ptaków. My jednak spróbujemy skupić się na tej grupie ptaków, która jest nam najbardziej bliska. A mianowicie na małych ptaszkach z rodziny łuszczaków i wikłaczy.
Ptaki z rodziny łuszczaków
ŁUSZCZAKI (Fringillidae) są to niewielkie ptaki, żywiące się na ogół nasionami (z niewielką domieszką pokarmu zwierzęcego) i dlatego najczęściej o silnym, krótkim dziobie. Często, ale nie zawsze, występuje dymorfizm płciowy. Młodociane zwykle podobne są do samicy. Gnieżdżą się w zakrzewieniach i lasach. Liczne osiadłe lub koczujące, niektóre wędrowne.
SZCZYGIEŁ carduelis carduelisJest ptakiem, który dość regularnie zimuje a wiosną przystępuje do lęgów. W locie zwraca uwagę biały kuper i żółte pasy na skrzydłach. Osobnik młodociany upierzenie bardziej brązowe, podłużnie prążkowane, bez czerwonej maski na głowie. Głos – wabi ostrym didlit, szczyglik, szygelit. Śpiew składa się z tych samych tonów zmieszanych z trelami i świergotem. Ciało 12 cm, siąg 24 cm.
MAKOLĄGWA lęgowy, przelotny, regularnie zimujący. U obu płci kasztanowaty grzbiet (u samiczek i osobniki niedojrzałe w podłużne prążki), białe lusterko, rozjaśniony kuper, poza tym różnice w ubarwieniu samczyków w okresie godowym ma czerwoną plamę na czole i piersi, białawe podgardle, szarą główkę, samczyk podobny do czeczotki. Samiczka bez koloru czerwonego, w podłużne, ciemne prążki. Młodociane podobne do samiczki (podobne do rzepołucha, samiczki wróbla domowego oraz samiczki i osobnika niedojrzałego pokrzywnicy. Głos śpiew melodyjne trele i nosowe dźwięki, tworzące razem przyjemną, dość długą piosenkę. Śpiewa nawet jesienią i zimą. Wabi szybkim czek-czek, w locie suchym tek. Ciało 13,5 cm siąg 23 cm.
CZYŻ (czyżyk) Carduelis spinusWystępuje w pięknym oliwkowo-czarno-żółty ubarwieniu. U samczyka wierzch głowy i podgardle czarne, u samiczki głowa szarawa. Samczyk i samiczka mają żółte plamy na bokach ogona, posiadają również żółty kuper i żółte plamy na skrzydle. Młodociane osobniki o ubarwieniu w prążki ale mniej mniej żółte. Głos wabi ostrym didli, śpiew składa się z podobnych głosów zmieszanych ze świergotem i zakończonych zgrzytliwym deee. Ciało 12 cm, siąg 21 cm. Jest gatunkiem regularnie zimującym i wyprowadzającym lęgi.
KULCZYK Serinus serinus (syn. Serinus canaria) lęgowy, przelotny, bardzo nielicznie lub nieregularnie zimujący. Żółty kuper, krótki dziób. Nieznaczny dymorfizm płciowy: samczyk ma podgardle i pierś jaskrawożółte, samiczka białawożółte, obficiej prążkowane. Młodociane podobne do samiczki, bez żółtego kupra. Śpiew – wibrujące, powtarzane sirrlit, wabi krótkim kirlit. Ciało 11,5 cm, siąg 20 cm.
KULCZYK KRÓLEWSKI Serinus pusillus w zasadzie, gatunek w Polsce nie występuje ale pozwalamy sobie na umieszczenie w tym zestawieniu na zasadzie uzupełnienia. Czarno-kremowo-brązowy. Samczyk czarna głowa z czerwonym czołem. Samiczka głowa rdzawa, czarno nakrapiana z czarnym podgardlem. Młodociane podobne do samiczki. Śpiew szereg melodyjnych treli. Wabi głośnym tirlit. Ciało 12 cm, siąg 20 cm.
DZWONIEC Carduelis chloris lęgowy, przelotny, regularnie zimujący. Samczyk oliwkowozielony, samiczka bardziej szara; samczyk i samiczka z żółtymi lusterkami żółtymi plamami u nasady ogona. Młodociane prążkowane, żółte plamy jedynie u nasady ogona, na skrzydłach tylko lekkie rozjaśnienie. Głos w dość urozmaiconej piosence zawsze głośne dzwonienie kling, ting, szaj i przeciągłe dżżii; wabi przeciągłym, czystym kiłii, trr. Ciało 15 cm, siąg 28 cm.
CZECZOTKA Acanthis (=Carduelis) flammea lęgowy, przelotny, inwazyjny. Ubarwienie brązowoolikowe, czerwone czoło, czarna otoczka wokół dzioba. Dwie jasne pręgi na skrzydle, żółty dziób. Samczyk ma czerwoną pierś i kuper. Sylwetką i wielkością podobna do makolągwy. W Europie kilka podgatunków:
A.f.flammea – stosunkowo duża i jaśniejsza od innych;A.f.rostrata – największa, ma stosunkowo długi i gruby dziób oraz jest ciemniej ubarwiona;A.f.islandica – pośredniej wielkości, ciemniejsza od A.f.flammea, ale jaśniejsza od A.f.rostrata;A.f.cabaret – najmniejsza i najciemniejsza, brak białego na skrzydle. Głos wabi cze-cze, dze-dze, w śpiewie głos ten jest wymieszany z miękkimi trelami. Ciało 12-14 cm, siąg 22-25 cm.
CZECZOTKA TUNDROWA Acanthis (=Carduelis) hornemanni zalatujący, regularnie zimujący. Brązowoszara, z czerwonym czołem i czarną otoczką wokół dzioba, biały brzuch. Zachowaniem i wielkością podobna do makolągwy, a od czeczotki różni się białym kuprem. Samczyk ma lekki różowy nalot. W Europie występują dwa podgatunki:
1) A.h.hornemanni – kuper czysto biały, boki ciała mało pręgowane;
2) A.h.exilipes – kuper białawy, na bokach ciała występuje pręgowanie.
Głos identyczny z głosami czeczotki. Ciało 13-15 cm, siąg 23-26 cm.
DZIWONIA Carpodacus erythrinus (syn. Erythrina erythrina) lęgowy, przelotny, Dymorfizm płciowy, choć niektóre samczyki mogą być ubarwione tak jak samiczki. Krótki i gruby dziób, wypukła głowa, na skrzydłach dwa słabo widoczne (u samiczki lepiej) przepaski; u samczyka karminowoczerwona głowa, podgardle, pierś i kuper; u samiczki i u młodocianych oraz niektórych samczyków oliwkowobrązowy wierzch, oliwkowo-żółtawo-biały spód, żółtawe podgardle, niewyraźna brew, ciemno podłużnie prążkowane. Głos śpiew czysty, głośny, wydawany najczęściej ze szczytu krzewu, 3 lub 4 – sylabowy okrzyk dzi-wo-nia, czu-wi-czu, wabi miękkim, metalicznie zakończonym dryń lub szelit. Ciało 15 cm, siąg 25,5 cm.
DZIWONIA SYBERYJSKA Carpodacus roseus (syn. Erythrina rosea). Dymorfizm płciowy. Samczyk prawie cały karminowy z białymi, drobnymi plamkami na głowie i podgardlu. Samiczki i osobniki niedojrzałe jasnobrunatne z różowym odcieniem głowy, podgardla, piersi i kupra. Na skrzydłach obu płci, dwie białe wyraźne pręgi. Sylwetką, wielkością i zachowaniem przypomina naszą dziwonię. Głos wabi cichym światem, w śpiewie głos ten jest wielokrotnie, szybko powtarzany. Ciało 15,5 cm, siąg 26 cm.
DZIWONIA KAUKASKA Carpodacus rubicilla (syn. Erythrina rubicilla). Wyraźny dymorfizm. Samczyk karminowy na głowie i na piersi z białymi plamistościami. Skrzydła i ogon brązowe. Samiczka i osobniki niedojrzałe brunatnoszare z ciemnymi plamami na głowie, podgardlu i spodzie ciała. Głos na śpiew składa się szereg głośnych świstów, wabi niegłośnym poświstywaniem fjuju. Ciało 20 cm, siąg 37 cm.
ZIĘBA Fringilla coelebs lęgowy, przelotny, bardzo nielicznie lub nieregularnie zimujący. Wyraźny dymorfizm. Na czarnobrunatnym skrzydle dwie białe pręgi, białe boki ogona (dobrze widoczne w locie). Samczyk wierzch głowy szaroniebieski, rdzawoczerwony policzek, podgardle i pierś, oliwkowoniebieskawy kuper. Samiczka wierzch oliwkowoszary, boki głowy i pierś oliwkowozielone. Młodociane podobne do samiczki. Głos śpiew dość szybki trel złożony z trzech części z akcentowanym zakończeniem; wabi pink, irr, w locie jip. Ciało 15 cm, siąg 26,5 cm.
GIL Pyrrhula pyrrhula lęgowy, regularnie zimujący, inwazyjny. Wyraźny dymorfizm. Samczyki z czerwoną a samiczki z jasno-szaro-brązową piersią, czarny wierzch głowy, popielaty grzbiet, biały kuper i biała pręga na skrzydle (dobrze widoczna w locie), grubawa sylwetka, krótki „garbaty” dziób. Młodociane bardziej brązowe, z brązową głową. Głos ciche, chrapliwe zgrzyty i gwizdy, wabi nosowym poświstywaniem tju. Ciało 15-17 cm, siąg 28 cm.
GIL PUSTYNNY Rhodopechys githaginea (syn. Bucanetes githagineus). Wyraźny dymorfizm. Samczyk szaro-brązowo-różowy z czerwonym dziobem. Samiczka gliniastoszara z ledwie zaznaczonym różowym nalotem na spodzie ciała i kuprze. Dziób żółty. Młodociane gliniastobrązowe, bez koloru różowego. Zbierają pokarm na ziemi. Głos wabi czystym ke-ke-ke. Ciało 13 cm, siąg 23 cm.
GIL RÓŻOWOSKRZYDŁY Rhodopechys sanguinea. Dymorfizm wyrażony słabo. Rudawobrązowy, ciemno plamkowaty z dużymi, różowymi plamami na skrzydłach. Dziób żółty z ciemnym końcem. Ciemne nogi. Samczyk ma czarny wierzch głowy. Głos wabi niskim ćwierkaniem połączonym z czystym gwizdem, w śpiewie głosy te łączą się z niewyraźnym szczebiotem. Ciało 15cm, siąg 25 cm.
GIL PŁOWY Rhodospiza obsoleta. Płowobrązowy, jasny z ciemnym dziobem (w okresie godowym – czarnym), z biało-różowo-czarnymi skrzydłami i z białymi smugami na ogonie. Podobny do gila pustynnego. Samczyk ma czarny pasek na kantarku i białe obrzeżenia zakończenia lotek (samiczka białawe). Głos wabi cichym, poświstującym fiuk-fiuk. Śpiew składa się z dźwięcznych treli. Ciało 14,5 cm, siąg 25 cm.
GRUBODZIÓB Coccothraustes coccothraustes lęgowy, przelotny, regularnie zimujący. Masywny o dużej głowie wielkim, trójkątnym, szaroniebieskim dziobie, brązowy z białą pręgą na czarnogranatowych skrzydłach i białym końcem ogona. Samiczka jaśniejsza od samczyka. Młodociane płowobrązowe z ciemnymi plamkami i brązowo pomarańczowym dziobem. Głos wabiący-krótkie, przenikliwe dzyk, w śpiew wmieszane są dwusylabowe, gardłowe guauk. Ciało 18 cm, siąg 32 cm.
RZEPOŁUCH (makolągwa żółtodzioba) Acanthis (=Carduelis) flavirostris przelotny, regularnie zimujący. Oliwkowobrązowy wierzch i gliniastobiały spód, cały obficie ciemnoprążkowany. Płowe podgardle. Dziób latem szary, zimą żółty, nawet u osobników niedojrzałych. U samców w okresie godowym czerwony kuper. Podobny do makolągwy, lecz na skrzydle poprzeczny jasny pasek, u niej nie występujący. Głos śpiew podobny do śpiewu makolągwy, ale wplata chrapliwe partie, jakie słyszy się w śpiewie czyża. Wabi miękkim ciep-ciep oraz chrapliwym twiie. Ciało 13,5 cm, siąg 23 cm.
OSETNIK Serinus citrinella jest gatunkiem rzadko do nas zalatującym. Dymorfizmu płciowego brak; wierzch głowy, kark i boki szyi popielate, na skrzydłach duże, niewyraźne pręgi. Ogon ciemny. Młodociane szaro-brązowo-żółto prążkowane. Głos śpiew – ostre sirlit, wabi did lub sit. Ciało 12 cm, siąg 22 cm.
JER Frnigilla montifringilla Samczyk w upierzeniu godowym: głowa i grzbiet czarne, pomarańczowa pierś i barki. W okresie pozagodowym głowa i grzbiet jasnobrązowe. Samiczka podobna do samczyka w upierzeniu pozagodowym, bardziej stonowana. Młodociane podobne do samiczki. Samczyk i samiczka mają na skrzydłach dwie białe pręgi i biały kuper. Głos wabi twardym jerr, kwek, w śpiewie głosy te są połączone z krótkim świegotem. Ciało 15 cm, siąg 27,5 cm.
JUNKO Junco hyemalis zalatujący, uciekinier z niewoli, jest tylko niewielkie prawdopodobieństwo występowania u nas. Głowa, wierzch ciała i pierś ciemnoszare, spód i skrajne sterówki białe, białawy dziób. Głos śpiew – powolny, prosty ale przyjemny trel. Ciało 15 cm, siąg. 27 cm.
KRZYŻODZIÓB DWUPRĘGOWY Loxia leucoptera zalatujący, Wyraźny dymorfizm. Na skrzydłach dwie białe pręgi. Samczyk karminowoczerwony, samiczka oliwkowozielona z żółtym kuprem. Młodociane podobne do samiczki, wyraźniej pręgowane. Podobny do krzyżodzioba świerkowego i sosnowego aczkolwiek mniejszy. Dziób stosunkowo długi i cienki. Głos wabi giff , śpiew mieszanina treli, świergotów i głosu wabiącego. Ciało 14,5 cm, siąg 26 cm.
KRZYŻODIÓB SOSNOWY Loxia pityopsittacus lęgowy, przelotny, regularnie zimujący, bardzo nielicznie lub nieregularnie zimujący, inwazyjny. Wyraźny dymorfizm. Samczyk czerwony, samiczka i osobniki niedojrzałe oliwkowozielone. Podobny do krzyżodzioba świerkowego i do krzyżodzioba dwupręgowego, sylwetka masywniejsza, dziób potężniejszy – u nasady tak wysoki jak długi. Głos bardzo podobny do głosu krzyżodzioba świerkowego. Ciało 17 cm, siąg 31 cm.
KRZYŻODZIÓB ŚWIERKOWY Loxia curvirostra lęgowy, przelotny, regularnie zimujący, inwazyjny. Wyraźny dymorfizm. Skrzyżowane obie części dzioba, przy czym długość dzioba znacznie większa od wielkości u nasady. Samczyk matowoczerwony samiczka zaś matowo-oliwkowo-zielona. Młodociane podobne do samiczki, ale spód pręgowany. Podobny do Krzyżodzioba sosnowego, lecz o delikatniejszej budowie i cieńszym dziobie. Głos wabi nosowym gipp, gipp lub cok, cok, śpiew – mieszanina głosów wabiących z nosowymi trelami i świergotem. Ciało 16,5 cm,
ŁUSKOWIEC Pinicola enucleator zalatujący, regularnie zimujący. Wyraźny dymorfizm. Duży, z dwoma białymi pręgami na skrzydle, dziób krótki i gruby, którego górna, haczykowata część wystaje przed dolną. Samczyk ma głowę, pierś i kuper karminowe. Samiczka ma głowę i pierś gliniastooliwkowe, kuper popielaty. Młodociane podobne są do samiczki. Głos śpiew – melodyjne gwizdy, wabi fletowym tju, tju. Ciało 20 cm, siąg 33 cm.
ŚNIEGUŁA Plectrophemax nivalis przelotny, regularnie zimujący. Różnice płciowe i sezonowe. Samczyk w upierzeniu godowym: czarny wierzch i koniec skrzydeł, głowa i reszta ciała biała; zimą czarne jedynie końce skrzydeł i środek ogona. Samiczka w upierzeniu zimowym ciemniejsza (w upierzeniu godowym wierzch głowy prawie czarny). Młodociane podobne do samiczki (czasem bez białej plamy na skrzydłach). Głos śpiew – wysokie, szybkie trele tjuri-tjuri-tetju, przypomina skowronka, wabi w locie lekko gwiżdżącym bibibit, diju. Ciało 16,5 cm, siąg. 29 cm.
PASERELLA Passerella iliaca. Wierzch ciemnoszary, ogon rdzawy, spód kremowożółty, białe podgardle. Cały ptak rdzawo-brązowo-plamisty. Głos ; głośny i czysty świergot. Ciało 18 cm, siąg 32 cm.
POTRZESZCZ Emberiza calandra lęgowy, przelotny, regularnie zimujący. Brak dymorfizmu. Duży, o grubawej sylwetce, brązowoszary, podłużnie prążkowany. Duży, silny dziób, białawe podgardle. Głos: śpiew (zawsze z podwyższenia) – monotonne cik-cik-cirips, wabi ciks, w locie cik-cik. Ciało 19 cm, siąg 31 cm.
ŚNIEŻKA Montifringilla nivalis dawniej zalatujący. Brak dymorfizmu, popielata głowa, czarne podgardle, duża, biała plama na skrzydle, brązowy grzbiet. Samica i osobnik niedojrzały mniej kontrastowe bez czarnego podgardla. Zimą kolor czarny szarzeje. Głos: śpiew – jednostajne, powolne sitisze-sitosze, wabi chrapliwym cujk. Ciało 18 cm, siąg 32 cm.
TRZNADEL Emberiza citrinella lęgowy, regularnie zimujący, Dymorfizm płciowy wyrażony słabo. Żółto-brązowy z rdzawym kuprem i białymi brzegami ogona (dobrze widoczne w locie). Samczyk wiosną ma głowę i spód jaskrawożółte, samiczki i osobniki niedojrzałe mają mniej żółtego i więcej ciemnych plam, młodociane są podobne do samiczki. Głos: śpiew (zawsze z podwyższenia – monotonne si-si-si-siit, wabi zirr oraz cik, w locie cik-cik. Ciało16,5 cm, siąg 27 cm.
CIERLIK Emberiza cirlus zalatujący. Wyraźny dymorfizm. Samczyk na popielatej głowie posiada czarno-żółty rysunek. Wierzch i boki piersi kasztanowe, brzuch żółty, ogon kasztanowato-ciemno-szary z białymi skrajnymi sterówkami. Kolor czarny, zimą szarzeje. Samiczka i osobniki niedojrzałe brązowoszare z żółtym podgardlem, silnie podłużnie prążkowane, z oliwkowobrązowym kuprem. Głos: śpiew – dość monotonne cirl, wabi cip-cip, w locie sissi-sissip. Ciało 16,5 cm, siąg 27,5 cm.
TRZNADEL CZARNOGŁOWY Emberiza melanocephala Gatunek zalatujący. Wyraźny dymorfizm. U samczyka czarna głowa, kasztanowaty grzbiet, cały spód żółty. Samiczka na wierzchu oliwkowobrązowa, lekko podłużnie pręgowana, spód jednolicie kremowożółty, jaśniejszy z wyraźnym żółtym podogoniem. Młodociane podobne do samiczki, na spodzie jaśniejsze. Głos: śpiew – dźwięczny i melodyjny – po początkowo wolnych ti-ti-ti kończy krótkim trelem tjuriui, wabi krótkim, głośnym citt, cit-cit albo miękkim, urywanym ci. Ciało 16,5 cm, siąg 28,5 cm.
TRZNADEL RUDY Emberiza rutila. Wyraźny dymorfizm. Samczyk ma głowę, pierś i wierzch ciała rdzawokasztanowate, spód cytrynowożółty, brązowo prążkowany na bokach. Samiczka wierzch głowy ciemnobrunatny, żółta brew, oliwkowobrązowy wierzch ciała, kasztanowaty kuper, spód bladożółty. Młodociane podobne do samiczki. Głos: śpiew – dźwięczne, dzwoniące tjej-tjej-je-jej-si-si. Ciało 13 cm, siąg 23 cm.
TRZNADEL SINOGŁOWY Emberiza spodocephala Nieznaczny dymorfizm Samczyk posiada głowę, pierś i górną część grzbietu popielatą a wokół dziaba czarna otoczka. Wierzch rdzawobrązowy, spód jasnożółty. Samiczka i osobniki niedojrzałe znacznie jaśniejsze z boku jasnoszarej głowy żółtawy rysunek, rozkład barw taki jak u samczyka. Głos: śpiew – głośne, silne ti-ti-tii, wabi cichym tik-tik. Ciało 14 cm, siąg 23 cm.
TRZNADEL ZŁOTAWY Emberiza aureola Zalatujący. Wyraźny dymorfizm. Samczyk cytrynowożółty spód ciała, na piersi brązowa obroża, dwie białe pręgi na skrzydłach, wierzch głowy i grzbiet kasztanowaty, czarne boki głowy i podgardle. Zimą kolory czarny i kasztanowaty nieco szarzeją. Natomiast samiczka posiada wierzch szarokasztanowaty, wyraźne pręgi na głowie: jasna na wierzchu i nad oczami, pomiędzy nimi ciemna, spód ciała żółtawy, białe pręgi na skrzydłach słabiej widoczne. U obu płci białe skraje ogona i żółty dziób, boki w podłużne, ciemne prążki. Młodociane podobne do samiczki. Głos: śpiewa siedząc na podwyższeniu podobnie do ortolana, ale wyżej i nieco wolniej filu-filu-tju-tju, wabi tik-tik, w locie miękkim trssiit. Ciało 14 cm, siąg 22 cm.
TRZNADEL ŻÓŁTOBRWISTY Emberiza chrysophrys. Dymorfizm wyrażony słabo. Samczyk ma na wierzchu czarnej głowy białą pręgę oraz żółtą brew, podgardle białe. Samiczka podobna, lecz mniej kontrastowa, rysunek głowy nie czarny lecz brunatny. Młodociane podobne do samiczki. Wabi smętnym poświstywaniem. Ciało 14,5 cm, siąg 22 cm.
TRZNADEL BIAŁOGŁOWY Emberiza leucocephala. Występuje dymorfizm. U samczyków w upierzeniu godowym: wierzch głowy i policzki białe, rdzawe podgardle podkreśla biała obroża, biały spód w rdzawe cętki. Zimą barwy stonowane szarym. Samiczki i osobniki niedojrzałe brązowe, prążkowane, z białawym brzuchem bez bieli na głowie. U samczyka i samiczki zawsze kasztanowaty kuper i brunatny ogon. Głos: śpiew – tju-tju-tjui w rytmie przypominania, wabi cichym cik-cik. Ciało 16,5 cm, siąg 27,5 cm.
TRZNADEL BRĄZOWOGŁOWY Emberiza bruniceps. Wyraźny dymorfizm. Samczyk ma głowę, podgardle i pierś rdzawe, grzbiet oliwkowozielony, spód żółty. Natomiast samiczka z wierzchu oliwkowobrązowa, szarokremowa od spodu. Bardzo podobna do samiczki trznadla czarnogłowego ale o bardziej szarym grzbiecie i mniej żółtym spodzie. Młodociane bardzo podobne do młodych trznadla: rudego, czarnogłowego, sinogłowego. Głos: śpiewa na podwyższeniu, przypomina głos ortolana, ale jest bardziej monotonny – cit-cit-czit-tjuriu, wabi cik. Ciało 16 cm, siąg 28 cm.
TRZNADEL CZUBATY (syn. Trznadel trzypręgowy) EMberiza rustica zalatujący. Wyraźny dymorfizm. U samczyka w okresie godowym czarna głowa z białą brwią, rdzawa obroża na piersi , podgardle i spód ciała białe. Samiczka podobna lecz głowa ciemnobrązowa. Zimą oba ptaki podobne. Młodociane podobne do samiczki. Dorosłe stroszą piórka na głowie, tworząc „czubek”. Głos: śpiew – krótki, dźwięczny, ciąg fletowych świstów, charakterem zbliżony do głosu pokrzewek. Wabi cichym tik-tik. Ciało 14,5 cm, siąg 22 cm.
TRZNADEL ŁĄKOWY Emberiza cioides. Nieznaczny dymorfizmpłciowy. U samczyka wierzch głowy i policzki rdzawe, biała brew i wąs, podgardle białe lub jasnoszare, wierzch brunatnokasztanowaty. Samiczka i osobniki niedojrzałe mniej kontrastowe, bez bieli na głowie, silniej prążkowane. Głos: śpiew – dźwięczne trele, wabi niegłośnym cik-cik. Ciało 16cm, siąg 27 cm.
TRZNADEL MODROGŁOWY Emberiza caesia Jest gatunkiem tylko zalatującym. Dymorfizm nieznaczny, u samczyka głowa, szyja i pierś popielatoniebieskie. Spód rdzawy, wierzch brązowy. Podgardle i wąs rdzawe. U samiczki natomiast mniej kontrastowa. Młodociane bardziej brązowe, silniej pręgowane, o różowawym dziobie, bardzo trudne do odróżnienia od młodocianych ortolana i głuszka. Głos: krótka, dźwięczna piosenka przypominająca melodyjny śpiew ortolana dli-dli-dli-dut. Ciało16 cm, siąg 26 cm.
TRZNADEL SKALNY Emberiza buchanani. Prawie bez dymorfizmu. Spód ciała rdzawo-brązowy, podgardle nieco jaśniejsze, popielatoniebieska głowa. Samiczka mniej kontrastowa. Głos: śpiew – dość dźwięczny trel, wabi cyk-cyk. Ciało 14,5 cm, siąg 25 cm.
TRZNADEL POPIELATY Emberiza cineracea. Dymorfizm wyrażono słabo. Samczyk ma głowę żółto-szarą, żółte podgardle. Samiczka natomiast jest bardziej brązowa, prążkowana. Kuper u obu popielaty. Młodociane bez żółtego, bardziej popielate i ciemniejsze. Głos: śpiew – dość dźwięczny trel z składający się z trzech długich i dwóch krótkich sylab. Wabi kip. Ciało 16,5 cm, siąg 27 cm.
ORTOLAN Emberiza hortulana Jest ptakiem wyprowadzającym lęgi ale również przelotnym. Występuje dymorfizm. U samczyków widoczne jest jasnożółte podgardle i wąs, żółtawa otoczka oka. Głowa, szyja i pierś popielatooliwkowe, wierzch brązowy, rdzawy brzuch. Zimą szarzeje. Samiczka jaśniejsza, bardziej brązowa, przód ciała w ciemne prążki. Samczyk i samiczka nają rdzawy kuper. Młodociane prawie bez rdzawego i popielatego upierzenia, natomiast bogaciej pręgowane, też z żółtą otoczką oka. Głos: śpiew-melodyjne dli-dli-dli-dut, wabi cjuk, tju, ostrzega cj-jip. Ciało 16,5 cm, siąg 26 cm.
GŁUSZEK Emberiza cia zalatujący. Wyraźny dymorfizm. Samczyk charakteryzuje się tym że na popielatej głowie zaznaczona jest jasna brew i czarny rysunek z trzech pasków, podgardle popielate, brzuch i kuper rdzawe, dwie jasne pręgi na kasztanowatych skrzydłach. Samiczka szarobrązowa bez wyraźnego rysunku na głowie, przód ciała w prążki. Młodociane mają rudawy spód ciała i rdzawy kuper. Skrajne sterówki białe z boków i na końcu. Głos: śpiew – krótki szczebiot przypominający pokrzywnicę, wabi ciik, cip. Ciało 16 cm, siąg 24 cm.
TRZNADELEK Emberiza pusilla zalatujący. Dymorfizm słabo wyrażony. Mały, w okresie godowym u samczyka wierzch głowy i policzki ciemnordzawe z czarnym obrzeżeniem, jasna brew, białe podgardle. Samiczka i osobniki niedojrzałe mniej kontrastowe. Spód biały, prążkowany. Zimą rysunek głowy mniej wyraźny. Głos: śpiew – powolny, melodyjny świergot ti-ti-ti-tiriri, nieco przypominający głos rudzika, wabi przeciągłym fiuk, ciik. Ciało 13,5 cm, siąg 20 cm.
POTRZOS Emberiza schoeniclus Lęgowy, przelotny i regularnie zimujący. Występuje dymorfizm. Samczyk ma głowę, podgardle i część piersi czarne, biały wąs, kark i spód ciała. Wierzch brązowy, kuper szary. Zimą czerń brązowieje. Samiczka posiada głowę brązową z jasno obwiedzionym policzkiem. Pierś i boki z brązowym nalotem, pręgowane. Młodociane podobne do samiczki, silniej plamiste. Głos: śpiew – zwykle czterosylabowe cje-tit-ciwis-cir lub trzy sylabowe czy-to-ty; wabi cie,cze, ostrzega wysokim czii, podobnie do remiza w locie tsij. Ciało 15 cm, siąg 25 cm.
POŚWIERKA SZPONIASTA Calcarius lapponicus przelotny, regularnie zimujący. Wyraźny dymorfizm. Samczyk w upierzeniu godowym ma czarną głowę, podgardle i pierś, rdzawy kark, biały pas za okiem łączy się z białą piersią. Z końcem lata głowa szarzeje, podgardle staje się białe, pozostaje lekko rdzawy kark. Samiczka ma ciemno prążkowaną głowę z jasnym policzkiem i podgardlem, lekko rdzawy kark. Młodociane podobne są do samiczki, mniej kontrastowe, bez rdzawej plamy na karku. Głos: w locie suche brr tktktk, pojedynczy gwizd tje, tju przypominający gila, śpiew w locie podobnie do skowronka. Ciało 15 cm, siąg 26 cm.
